Sultanija Hurem jedna je od najzanimljivijih i najzagonetnijih žena Osmanskog carstva, o čijem naslijeđu se još piše i čije pravo porijeklo se i dalje prisvaja, piše BBC.

Vjerovatno najuticajnija žena u Osmanskom carstvu, voljena supruga jednog od najmoćnijih vladara u istoriji, Sulejmana Veličanstvenog, i zagonetna ličnost o čijem naslijeđu se i dalje piše i čije porijeklo se prisvaja, sultanija Hurem i više od četiri vijeka posle smrti 1558. godine nastavlja da zadivljuje ljubitelje istorije.

Sultanija Hurem, poznata i kao Rokselana, nije bila samo konkubina ili supruga sultana.

Imala je izuzetan životni put od ropstva do vrhunca imperijalnog uticaja, i postala je ličnost koja je preoblikovala politički pejzaž dvora u Osmanskom carstvu u 16. vijeku.
 

Osmansko carstvo dominiralo je jugoistočnom Evropom, zapadnom Azijom i sjevernom Afrikom od 14. do početka 20. vijeka.
 

Smatra se jednim od najvećih i najdugovječnijih carstava u istoriji.

Prema mišljenju mnogih istoričara, „sultanat žena”, period tokom kojeg su majke i supruge sultana imale veliki politički uticaj na upravljanje Osmanskim carstvom, počeo je upravo usponom Hurem.
 

Njen boravak u haremu, privatnim odajama u sultanovoj palati gdje su živjele supruge, konkubine, ženske članice porodice, i služavke, kao i kasniji događaji su dobro dokumentovani.
 

Ipak, vijekovima kasnije se vode rasprave o njenom porijeklu.
 

Da li je bila zarobljenica sa prostora današnje Ukrajine, kćerka pravoslavnog sveštenika, ili, kako ukazuje neočekivana teorija, italijanska plemkinja koju su oteli gusari?

Većina istoričara vjeruje da je sultanija Hurem rođena početkom 1500-ih u Ruteniji, istorijskoj oblasti koja je obuhvatala dijelove današnje Ukrajine, Poljske i Belorusije.
 

Ne postoji pouzdan zapis o Hureminom imenu na rođenju.
 

Dok je neki ukrajinski izvori nazivaju Aleksandra ili Anastazija Lisovska, drugi smatraju da je u zapadnoj Evropi bila poznata kao La Rossa (crvena), Rozana (elegantna ruža), Roksolanka (Rutenka), Roksana, ili Rokselana.

U zvaničnim osmanskim dokumentima se navodi kao haseki Hurem sultanija.
 

„Hurem” znači „radosna” na persijskom, a „haseki” je počasno zvanje namjenjeno majci sultanovog djeteta.
 

Neki izvori tvrde da je bila kćerka pravoslavnog sveštenika, a drugi da je poticala iz seljačke porodice.
 

Postoje zapisi da su je krimski Tatari zarobili u Rogatinu, tadašnjem delu Poljskog kraljevstva, a danas u zapadnoj Ukrajini, kaže profesor Feridun Emečen iz Turske.
 

Zatim je prodata kao robinja, dovedena u Osmansko carstvo kao tinejdžerka i poklonjena majci princa Sulejmana, koji je kasnije postao poznat kao Sulejman Veličanstveni, kaže profesorka Zejnep Tarim iz Turske.

U harem je odvedena najvjerovatnije oko 1520. godine, jer se zna da je njihovo prvo dijete, princ Mehmed, rođen naredne godine.

Sulejman se kasnije oženio Hurem, čime je prekršio vjekovnu tradiciju i šokirao dvor, i podigao njen status na do tada neviđen nivo.
 

Prije njega, nijedan osmanski sultan nije oženio konkubinu.

Uprkos široko prihvaćenoj tvrdnji o njenom rutenijskom porijeklu, i dalje su aktuelne alternativne teorije o prošlosti Hurem.
 

Jednu posebno kontroverznu tvrdnju iznosi istraživač dr Rinalda Marmare, koji kaže da je u vatikanskom arhivu pronašao rukopis prema kojem je Hurem zapravo bila italijanska plemkinja po imenu Margerita iz porodice Marsilji iz Sijene.
 

Prema tom dokumentu, nju i njenog brata su zarobili gusari i prodali ih kao roblje osmanskom dvoru.
 

Za ovaj rukopis, koji se čuva u arhivima Vatikana, tvrdi se da dovodi u sumnju rusko porijeklo sultanije Hurem, sugerišući skrivenu plemićku lozu, sultanija Hurem, rukopis
Rinaldo Marmara.

Marmara ide i korak dalje, tvrdeći da rukopis otkriva navodno srodstvo između Hureminog potomka, sultana Mehmeda Četvrtog, i pape Aleksandra Sedmog, što dovodi u pitanje njeno rutenijsko porijeklo i ukazuje na prikrivene plemićke korijene.
 

Istoričari su, međutim, sumnjičavi prema ovoj teoriji.
 

Profesorka Tarim smatra da je za potvrdu ove tvrdnje potrebna daleko ozbiljnija dokumentacija.
 

Ona ističe da se ništa slično ne pominje u veoma detaljnim izvještajima venecijanskih ambasadora, koji se smatraju jednim od najpouzdanijih izvora dvorskih tračeva i diplomatskih informacija iz tog perioda.
 

„Da je tako nešto postojalo, to bi bilo zapisano [u tim izvještajima], znali bismo za to mnogo ranije”, kaže ona.
 

Profesor Emečen kaže da Hurem jeste održavala prepisku sa poljskom kraljevskom porodicom, ali dodaje da je to najvjerovatnije bila uobičajena diplomatska praksa, a ne dokaz njenog plemićkog porijekla.

Dodatnu zbrku stvara način na koji se sultanija Hurem pominje u različitim izvorima.
 

U dokumentima i poeziji iz osmanskog perioda ponekad se naziva „ruskom vješticom”, pogrdnim nadimkom koji su koristili njeni protivnici, posebno nakon pogubljenja Sulejmanovog najstarijeg sina, princa Mustafe, koga je rodila druga žena i koji je bio prvi u redu za prijesto.
 

Vjerovalo se da je upravo Hurem bila glavni organizator Mustafine propasti, čime je njenim sinovima otvorila put ka osmanskom tronu.

Profesor Emečen objašnjava da pojam „Rus” u osmanskom kontekstu nije označavao isključivo etničke Ruse.
 

Bio je to geografski pojam koji se koristio za sve koji su dolazili sa sjevera, među kojima su i današnji Ukrajinci i Bjelorusi.
 

Zapadni putnici i venecijanski diplomate tog vremena takođe su Hurem nazivali Ruskinjom, ali naučnici ističu da je to više odražavalo njeno geografsko nego etničko porijeklo.
 

„U to vreme nije postojala Rusija u današnjim granicama.
 

„ [U prepisci iz tog perioda], kada kažu 'ruska', misle 'iz ruskog geografskog prostora'”, objašnjava profesor Emečen.
 

„U 16. vijeku, teritorije u Poljskoj na kojima je živjelo ukrajinsko stanovništvo nazivane su 'ruska' vojvodstva, a Rogatin je bio dio toga”, dodaje Vitalij Červonenko iz BBC-ja na ukrajinskom jeziku.
 

„Ukrajinci su se tada nazivali 'Rusinima', ali to nije imalo nikakve veze sa Rusijom”, kaže on.
 

Posljednjih godina, identitet sultanije Hurem je dobio novo političko značenje, naročito u Ukrajini, gdje se slavi kao nacionalna ličnost.
 

Spomenici u njenu čast podignuti su u njenom navodnom rodnom gradu Rogatinu, a džamija u Marijupolju nosi njeno ime i njenog supruga Sulejmana.
 

Na zahtjev Ambasade Ukrajine u Ankari 2019. godine, iz natpisa na njenom grobu u kompleksu Sulejmanove džamije u Istanbulu uklonjena je referenca na njeno „rusko porijeklo”.
 

Ažurirani natpis sada naglašava njeno ukrajinsko porijeklo, ističući da njeno naslijeđe i dalje ima značaj u kontekstu savremene geopolitike.

Uticaj sultanije Hurem prevazilazio je zidove harema, ali je njen dobrotvorni rad vjerovatno trajniji dio njenog naslijeđa.

Finansirala je izgradnju džamija, narodnih kuhinja i zadužbina u Istanbulu i Jerusalimu, koji je tada bio dio Osmanskog carstva.

Četvrt Haseki u Istanbulu i danas nosi njeno ime.

Prema istorijskim zapisima, sultanija Hurem je umrla prirodnom smrću u Istanbulu, 15. aprila 1558. godine.

Sahranjena je u kompleksu Sulejmanove džamije.

Kasnije je, po naredbi samog sultana Sulejmana, izgrađeno turbe, natkriveni nadgrobni kupolasti spomenik, iznad Hureminog groba.

Njena smrt označila je kraj izuzetnog života, ali ne i kraj pitanjima u vezi sa njom.

Bez obzira da li je bila rutenijska zatočenica, italijanska aristokratkinja ili neshvaćena, moćna žena, sultanija Hurem je jedna od najzanimljivijih i najkontroverznijih ličnosti u osmanskoj, ali i svjetskoj istoriji.

(DEPO PORTAL/dg)